Gemshorn

Gemshorn  – „róg kozicy” – instrument o wyjątkowo ciepłym, miękkim brzmieniu, będący w użyciu już w XV wieku. Podobnie, jak np.viola da gamba, występuje w różnych rozmiarach tworząc całą rodzinę instrumentów począwszy od gemshornu sopranowego, wykonanego z rogu krowy, poprzez gemshorn altowy – róg byka, tenorowy – róģ żubra i basowy, wykonany z rogu arui (afrykańska owca grzywiasta).

Należy podkreślić, że pozyskiwanie materiałów do budowy gemshornów odbywa się po naturalnej śmierci zwierzęcia.


Fidel i skrzypce

Rodzina skrzypiec od momentu narodzin ok. połowy XVI-go wieku do dnia dzisiejszego cieszy się nieustającym powodzeniem. Początkowo skrzypce nazywano viola da brazzo – od sposobu trzymania (brazzo to po włosku ramię). Dawne skrzypce zawdzięczają swoje charakterystyczne brzmienie strunom wykonanym z jelit zwierzęcych i lżejszej konstrukcji (w porównaniu do współczesnego instrumentu). To jeden z najbardziej wszechstronnych instrumentów predysponowany zarówno do gry solowej, zespołowej jak i orkiestrowej.

Fidel jest jednym z instrumentów, który bezpośrednio poprzedzał skrzypce. Przywieziony do Europy przez Maurów cieszył się znaczną popularnością w czasach średniowiecza i renesansu. Fidel była jednym z ulubionych instrumentów trubadurów, którzy przy jej akompaniamencie wykonywali swoje pieśni i recytowali poezję miłosną. Warto zapamiętać, że Fidel jest rodzaju żeńskiego; inaczej mówiąc jest panią a nie panem. Dlatego mówimy o niej – ta fidel


Lira korbowa

Historia liry korbowej jest bardzo długa i ciekawa. Status społeczny instrumentu zmieniał się poprzez stulecia. U swych początków, między XI – XII wiekiem lira była związana z kościołem. Od XII wieku kojarzona była z arystokracją, W XIV wieku zaś trafiła do niższych klas społecznych. W XV wieku utożsamiano ją głównie z wędrownymi żebrzącymi ślepcami. Wiek XVIII przyniósł okres fascynacji lirą korbową, która z wiejskiej chaty awansowała na dwory arystokratyczne. Szczególne miejsce znalazła na francuskim dworze królewskim, wpisując się w pastoralny nurt wiejskiej sielanki. W latach kolejnych lira powróciła na ulice miast i wsi. Czasy współczesne nie zapomniały o niej. Dziś przechodzi swój ponowny renesans, wykorzystywana przez zespoły muzyczne o bardzo różnym profilu, wzbogacana o elektronikę, przetwarzana na potrzeby muzyki rozrywkowej i filmowej.


Lutnia

Lutnia – Instrument o starożytnym rodowodzie, wywodzący się z Bliskiego Wschodu. Znany i ceniony był również w Indiach, Chinach i Japonii. W ikonografii europejskiej lutnia pojawia się po raz pierwszy w IX wieku jako instrument dwu lub trzystrunowy i, w przeciwieństwie do lutni arabskich, jest zaopatrzona w progi. Znany nam dzisiaj kształt lutnia zyskała w XV wieku.

Basowa krewna lutni – teorba – wykształciła się w XVI wieku w wyniku zapotrzebowania na niskie dźwięki. Z czasem instrumenty te zaczęły być wypierane przez klawesyn oraz gitarę. Wiek XVIII to zmierzch lutni w Europie, natomiast w krajach arabskich do dziś cieszy się ogromną popularnością.

W czasach swej świetności lutnia miała cieszyć nie tylko ucho, ale i oko. Instrumenty wykonywane były z wielką dbałością o detale – świadczą o tym między innymi zdobne rozety; ponadto skomplikowana budowa, ciekawy kształt oraz piękne, subtelne brzmienie sprawiały, że był to jeden z najdroższych instrumentów muzycznych w XVI wieku.


Wirginał / Klawesyn

Wirginał odmiana klawesynu o prostokątnym pudle rezonansowym, był z racji swoich mniejszych rozmiarów idealnym instrumentem do domowego muzykowania. Grywała na nim królowa Elżbieta I, która – jak twierdził jeden z muzyków – grała „dobrze jak na królową”. Po raz pierwszy w historii określenie virginal w odniesieniu do instrumentu pojawia się w datowanym na 1460 rok traktacie Paulusa Paulirinusa z Pragi i, co ciekawe, traktat ten przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Z rachunków dworu królewskiego Zygmunta Starego wiemy, że wirginał był obecny wśród instrumentów renesansowego Wawelu.

Klawesyn, który można określić mianem „pradziada fortepianu”, powstał poprzez dodanie mechanizmu klawiszowego do średniowiecznych cymbałów. Struny szarpane są przez piórka – pierwotnie krucze, sokole lub orle – umieszczone na tzw. skoczkach, które z kolei znajdują się na końcach dźwigni klawiszowych. Pierwsza wzmianka o klawesynie pochodzi z 1397 roku, kiedy to prawnik z Padwy zanotował, że niejaki Hermann Poll przypisuje sobie stworzenie instrumentu o nazwie clavicembalum. Niemcy nadali mu nazwę flügel (skrzydło) i nazwa ta dokładnie oddaje kształt pudła rezonansowego klawesynu. W Polsce ostatnich Jagiellonów funkcjonował pod nazwą klawicymbał lub symfonał. W Europie doby Baroku był jednym z najczęściej wykorzystywanych instrumentów do realizacji partii basso continuo (rodzaj akompaniamentu), wtedy również powstał ogrom literatury solowej przeznaczonej na ten instrument. Klawesyn wzbudzał i nadal wzbudza wiele sprzecznych emocji. Przeciwnicy zarzucają mu brak możliwości cieniowania dynamicznego i pewną mechaniczność, zwolennicy podkreślają klarowność brzmienia i wewnętrzną głębię. Wiek XVIII, a zwłaszcza jego druga połowa to stopniowy spadek popularności klawesynu, wypieranego powoli przez fortepian, choć, jak pisał nieodżałowany Jerzy Waldorff, jeszcze arystokraci z dworu Ludwika XVI tańczyli przy dźwiękach klawesynu ostatnie menuety w przededniu wymarszu pod gilotynę…


Viole da gamba

Viole da gamba – rodzina instrumentów budowanych w rozmiarach od sopranowych do kontrabasowych, które opiera się na lub trzyma między kolanami (z włoskiego gamba – kolano). Popularna w Europie od początku XVI-go wieku, wychodzi z użycia pod koniec wieku XVIII-go. Instrument szczególnie ulubiony przez szlachetnie urodzonych. Dzięki strojowi tercjowo-kwartowemu i progom, gamba w sposób o wiele doskonalszy niż instrumenty z rodziny da brazzo łączyła możliwości gry melodycznej z akordową. Szczególnie ukochana we Francji gdzie dźwięk violi uznawany był za najbardziej zbliżony do głosu ludzkiego.


Bendir

Bendir jest arabskim szerokim bębnem obręczowym (średnica naszego bębna to 65 cm) pochodzącym z Afryki Północnej. Wyróżnia go głębokie i niskie brzmienie. Pod wewnętrzną płaszczyzną membrany może mieć naciągnięte jelitowe struny lub sznurki nadające mu wówczas charakterystyczne rezonujące i metalizujące brzmienie (brzęczenie). Bendir tradycyjnie grany palcami lub całą dłonią, trzymany jest jedną ręką, dla ułatwienia chwytu posiada czasami w obręczy otwór na kciuk.